Hoe doorbreek je de duisternis die depressie heet?

Waarom het zo moeilijk is voor mensen met depressie om onder het juk van hun sombere vlagen uit te raken

Mensen met een kwetsbaarheid voor depressie worden op frequente, maar onvoorspelbare tijdstippen getroffen door vlagen van 'diep ongeluk'. Dit vaak zonder dat ze daar zelf een concrete oorzaak of aanleiding voor zien. Vanwaar komt hun gevoeligheid voor die emotionele rollercoaster? En wat kunnen ze eraan doen?

In een opiniestuk dat gisteren op deze website (nvdr: zie link, website De Morgen) verscheen beschrijft de jonge blogger Stijn Depoorter 'the black dog' die elke persoon met een kwetsbaarheid voor depressie dag in dag uit met zich meedraagt. Hij beschrijft zijn ziekte als "een ongewenste passagier, die te pas en te onpas opduikt en die hij, ondanks verwoede pogingen, maar niet van zich afgeschud krijgt."

Hoe komt het dat mensen met die kwetsbaarheid voor depressie zo frequent - en ogenschijnlijk zonder de minste aanleiding - zomaar door die vlagen van diep ongeluk overvallen worden? Waarom is het zo moeilijk daar eigenhandig iets tegenin te brengen? En hoe kunnen mensen er eventueel voor zorgen dat de depressieve stemming toch niet voortdurend de controle over hun leven overneemt? Vragen die weliswaar niet zomaar in één, twee, drie te beantwoorden zijn, maar we proberen alvast een eerste aanzet te geven.

1. Waarom is 'the black dog' zo hardnekkig?

Een van de voornaamste oorzaken die mee aan de basis van depressie ligt, is het voorkomen van een mentaal piekerpatroon. "Mensen met een gevoeligheid voor depressie vertonen vaak een gedachtegang die zich concentreert op negatieve emoties en gedachten", zegt Filip Raes, hoofddocent Psychologie aan de KU Leuven. "Wanneer er in hun leven iets gebeurt dat onrust, verwarring, angst of pijn veroorzaakt, zullen zij die dingen mentaal blijven herkauwen, waardoor de focus op het negatieve steeds groter wordt, tot die uiteindelijk hun hele beleving als het ware opslokt."

De storende factor die het hele proces in gang zet, hoeft op zich niet eens zo groot te zijn: "een kleine tegenslag is soms voldoende om de molen aan het draaien te brengen". Bovendien wordt die gevoeligheid voor het vervallen in een neerwaartse spiraal alleen maar groter: Terwijl er bij een eerste depressie vaak nog sprake is van een grote trigger, worden die bij eventuele opvolgers vaak kleiner en kleiner. "Het brein van iemand die al meermaals met een depressie kampte, zal bij een kleine tegenslag automatisch een associatie maken met eerdere ervaringen. Daardoor zal het gevoel van algehele somberheid steeds sneller opnieuw de kop opsteken."

2. Waarom is genieten van geluk met een depressie zo moeilijk? 

Naast het feit dat mensen met een depressie een overgevoeligheid voor negativiteit vertonen, ontwikkelen ze vaak ook een soort 'onkunde' om nog te genieten van de plezierige dingen in het leven. "Doordat hun gedachtenstroom zich ook bij positieve ervaringen blijft fixeren op net die dingen die niet goed lopen, of op de 'vluchtigheid' van positieve dingen, zullen ze doorgaans de mooie en gelukkige momenten in het leven niet ten volle kunnen beleven", zegt Raes.   

Ook een voortdurende angst om het gevonden geluk opnieuw te verliezen of opspelende frustraties niet aan de door de maatschappij opgelegde geluksidealen te voldoen, kunnen bijdragen tot een onvoldoende doorleefd geluksgevoel.  

3. Hoe ook de maatschappij hier niet bepaald een handje in helpt

Die nefaste maatschappelijke invloed op het denkpatroon van de moderne mens ziet ook Hans Meganck, ervaringsdeskundige en auteur van 'Depressief. Goede zorg voor kwetsbare mensen'. "Onze neoliberale samenleving legt bijzonder veel druk op het individu om gelukkig te zijn. Vooral het feit dat vaak zonder meer wordt aangenomen dat geluk voor iedereen zomaar voor het grijpen ligt - als men er maar hard genoeg zijn best voor doet - is moordend."  

"Wanneer iemand er onder dat voorwendsel niet in slaagt om aan het ideaalbeeld te voldoen, raakt zijn zelfbeeld daar alleen maar harder door geschaad." En laat een laag zelfbeeld en weinig zelfvertrouwen nu net een ander belangrijk kenmerk zijn in de ontwikkeling van depressie.  

4. Hoe er dan toch weerwerk aan 'the black dog' geboden kan worden

Aangezien een depressie meestal het resultaat is van een complex samenspel van externe, maar vooral ook interne factoren, lijkt het gevoel van machteloosheid dat veel mensen erbij ervaren dan ook niet meer dan logisch.  

"De manier waarop mensen hun gedachten vormen, hoe ze hun emoties reguleren en of ze al dan niet vatbaar zijn voor piekeren, is een patroon dat zeer diep ingesleten is, en dat dus ook niet zomaar te veranderen valt", zegt Filip Raes. Dat wil echter niet zeggen dat er tegen de sombere vlagen van depressie helemaal niets te beginnen valt, integendeel.  

Een belangrijke manier om een depressie dan toch het hoofd te bieden, lijkt een beter inzicht in het eigen mentale patroon te zijn. "Een eerste stap voor mensen die kampen met depressie is om zich bewust te worden van het piekerpatroon dat ze erop nahouden: om het tijdig te herkennen en eventueel zelfs een halt toe te roepen", zegt Raes.  

5. Waarom het beste verzet, soms geen verzet is  

Dat een dergelijke bewustwording mensen helemaal van hun sombere neigingen af zal helpen, is echter een utopische misvatting. "Mensen met een depressie willen vaak dat de gevoelens van somberheid en zwaarmoedigheid volledig uit hun leven verdwijnen, maar zo simpel is het niet", benadrukt Raes. "De gevoeligheid voor piekeren en negativisme zal er waarschijnlijk altijd blijven, het is dan ook vooral een kwestie van daar op een andere en betere manier mee om te gaan."   

Eén manier alvast om dat te doen, is door middel van aanvaarding. Bepaalde recente therapeutische modellen in de behandeling van depressie - zoals Mindfulness en Acceptance & Commitment Therapy - zetten daar dan ook specifiek op in. "Door aandacht en observatie leren mensen hun automatische gedachtestromen en gedragspatronen kennen. Door ze vervolgens te aanvaarden en er mild tegenover te staan, kan de negatieve spiraal doorbroken worden", zegt Raes. In plaats van frustratie komt er dan ruimte voor verandering.  

Of om dat principe met een metafoor te illustreren: "Het is goed dat mensen met een depressie herkennen en erkennen dat er veel passagiers met negatieve gedachten op hun bus zitten. Al die passagiers simpelweg uit hun bus zetten is niet haalbaar, maar ervoor zorgen dat ze het stuur niet overnemen kan wel."

Bron: Hanne Vlogaert, De Morgen)