Leestip: Crisiszorg aan huis

MOBIELE CRISISTEAMS: EERSTE HULP VOOR PSYCHISCHE PROBLEMEN

"Ik zag het echt niet meer zitten"

Vlaanderen heeft elf mobiele crisisteams die uitrukken bij psychische kortsluitingen. Het zijn pilootprojecten die na twee jaar al voor duizenden mensen een verschil hebben gemaakt. De Standaard volgde een dag lang het Leuvense team.

"Hallo, hier is het mobiel crisisteam!" Na twee keer bellen, schuift de voordeur voorzichtig open. Marina Lemmens (56) en Karine Van Tricht (42), psychiatrisch verpleegster en psychologe, gaan naar binnen. Het is knus in het appartement. Sofie (22) zit in de zetel. Een week geleden nam de studente een overdosis medicijnen. Haar huisgenote bracht haar naar de spoedafdeling van Gasthuisberg waar dokters op het nippertje haar leven konden redden. Sofie is een slachtoffer van incest en kampt al jaren met psychische problemen. "Het ging niet meer", zei ze toen ze weer bijkwam. "Ik wilde zo graag slapen." De psychiater van dienst liet haar naar huis gaan, en riep de hulp in van het mobiel crisisteam dat tweeëneenhalf jaar geleden in Leuven werd opgericht.

Het idee achter de mobiele crisisteams is dat het soms beter (en goedkoper) is om psychiatrische patiënten thuis te helpen, zodat gedwongen opnames zoveel mogelijk kunnen worden vermeden. Twee leden van het team zoeken Sofie regelmatig op tot de crisis overwonnen is. "Dinsdag zag ik het echt niet meer zitten", zegt Sofie. "Ik heb soms het gevoel dat niemand me begrijpt, dat iedereen me hopeloos vindt. Dat voelt zo verstikkend." Marina en Karine luisteren. Ze stellen enkele gerichte vragen. Daarna stellen ze een dagplanning op. "Dat geeft me een houvast. Anders doe ik soms de hele dag niets", zegt Sofie die haar studies psychologie voorlopig aan de kant heeft geschoven. Na een uurtje spreken ze af dat ze zondagnamiddag weer langskomen. Sofie geeft aan dat ze het weekend liever nog niet helemaal alleen doorkomt.

Rondvliegende borden

Het mobiel crisisteam in Leuven bestaat uit een tiental hulpverleners, onder wie een psychiater, psychologen, verpleegkundigen en maatschappelijk werkers. Ze zorgen voor maximaal 30 psychiatrische patiënten die een crisissituatie doormaken. "Wij focussen op de crisis, niet op de pathologie", zegt teamcoördinator Tom Prenen. "Na vijf weken proberen we de patiënten door te verwijzen. Als we merken dat het niet beter gaat, kunnen we beslissen om een patiënt te laten opnemen."

In de drie jaar dat het Leuvens mobiel crisisteam aan het werk is, was dat niet vaak nodig. Ongeveer 5 procent van de patiënten moest worden opgenomen. Vorig weekend overkwam het een schizofrene patiënt die een zelfmoordpoging ondernam. Hulp kwam op tijd. De man haalde het. Werken in het mobiel crisisteam is zwaar. "Je moet de knop kunnen omdraaien", zegt Marina. "Maar het schept ook voldoening om een crisis te kunnen afwenden." Soms is het gevaarlijk. Het gebeurt dat de hulpverleners midden in een conflict, tussen de rondvliegende borden terechtkomen. Huisbezoeken gebeuren daarom altijd met twee hulpverleners. "Maar", benadrukken Tom Prenen en psychiater Guido Pieters, "je hebt meer kans om door een bekende vermoord te worden dan door een psychiatrische patiënt." Het mobiel crisisteam komt niet met een ziekenwagen en een witte jas, maar gewoon te voet of met de eigen wagen. "Er heerst nog altijd een enorm taboe op geestelijke gezondheid", zegt Karine. "We proberen discreet te werken. Niet heel de straat hoeft te weten dat we eraan komen."

Witte jas.

Na hun bezoek aan Sofie keren Marina en Karine terug naar het ziekenhuis waar een intakegesprek gepland is met Myriam (58). Tijdens zo"n eerste gesprek moet het team de crisis inschatten. In ongeveer een op de vier situaties worden ze geconfronteerd met suïcidaal gevaar. De hulpverleners hanteren een speciale schaal waarmee ze de kracht van de crisis weergeven. Er wordt rekening gehouden met zelfmoordplannen, maar ook met de eenzaamheid van de patiënt en de aanwezigheid van een hulpvraag.

Over het dossier van Myriam weten ze nog niet veel. Begin deze week is het team bij haar op huisbezoek geweest. Volgens Myriam is haar kleindochter Lisa erg losbandig en heeft ze een persoonlijkheidsstoornis. Toen het team aanbelde, werd het door Lisa de deur gewezen omdat ze niet op de hoogte was. "Om het conflict te ontmantelen, werd Myriam in het ziekenhuis uitgenodigd", legt Tom Prenen uit. Maar ook nu gaat het gesprek niet door, omdat kleindochter Lisa na een inzinking is opgenomen. De rest van de dag hebben Karine en Marina permanentie. Het mobiel crisisteam moet altijd kunnen uitrukken. "Maar wij zijn geen spoeddienst", zegt Tom Prenen. "Bij een noodsituatie bellen ook wij een ziekenwagen. De spoeddienst kan eventueel wel doorverwijzen naar ons om bij te staan."

Nieuwe patiënten kunnen het mobiele crisisteam niet zelf bellen. Het team komt pas op gang na een doorverwijzing door een instantie. Het kan een huisarts zijn die doorverwijst, maar ook bijvoorbeeld de politie, het OCMW of het CAW. Voorlopig zijn de mobiele crisisteams er alleen voor patiënten tussen 16 en 65 jaar. Mogelijk zullen ze worden uitgebreid voor kinderen en ouderen.

De namen van de patiënten zijn veranderd om hun privacy te waarborgen.

Psychiatrische crisiszorg in 3 vragen

Voor het eerst in jaren stijgen de zelfmoordcijfers en amper drie dagen nadat een psychotische man in Gavere zijn partner ombracht, richtte een schizofrene vader in Sint-Pieters-Leeuw een gezinsdrama aan. De nood aan psychiatrische crisiszorg werd deze week erg duidelijk.

Is er voldoende psychiatrische zorg voor noodsituaties?

Volgens de Vlaamse Vereniging voor Psychiatrie hebben ziekenhuizen een groot aanbod voor algemene spoedgevallen, maar is er een tekort aan gespecialiseerde zorg voor psychiatrische patiënten. "Terwijl die nood erg hoog is", zegt voorzitter Jürgen De Fruyt. "Tot 10 procent van de aanmeldingen op spoed is van psychiatrische aard." Naast de spoedopnames voor extreme urgentie zijn er in Vlaanderen elf mobiele teams die uitrukken in een crisis (zie hoger). Het gaat om pilootprojecten en de teams zijn nog niet in heel Vlaanderen voorhanden. Wie bijvoorbeeld in Mechelen woont, heeft pech.

Moet het aantal mobiele crisisteams worden uitgebreid?

De eerste mobiele crisisteams zijn actief sinds 2012, de andere startten in 2013. Vlaams minister van Volksgezondheid Jo Vandeurzen zal weldra het project evalueren. Psychiater Guido Pieters gelooft erin. "In regio"s waar zulke teams werden ingevoerd was er een daling in de zelfmoordcijfers. We moeten naar een beter evenwicht tussen residentiële en ambulante zorg. Geestelijke gezondheidszorg speelt zich nog te veel af in de ziekenhuizen." Toch blijft voor sommigen de drempel van de crisisteams te hoog. Allochtonen worden moeilijker bereikt.

Hoe kan crisispsychiatrie laagdrempeliger worden?

De sector is het erover eens dat psychische problemen meer bespreekbaar moeten worden. In Vlaanderen hangt nog steeds een taboe over geestelijke gezondheidszorg. Volgens Raf De Rycke, voorzitter van de Broeders van Liefde, zal meer bekendheid van de crisisteams hun toegankelijkheid verhogen. "Uit het geval in Gavere deze week bleek dat de werking nog niet zo bekend is. Volgens zijn omgeving kon de man nergens terecht, terwijl de crisisteams net daarvoor opgericht zijn."

Uit: De Standaard, 18/01/2014, Eline Bergmans, Foto's Katrijn Van Giel